Actief leren

Zelfs het stimuleren van klassikale discussies is al een vorm van actief leren. Of wat dacht u van een excursie waarbij leerlingen praktische ervaring opdoen? Ongeacht of een activiteit eenvoudig, complex of ergens daar tussenin is: bij actief leren staat de leerling centraal in de leerervaring.

In wezen wordt met actief leren geprobeerd om de manier waarop we van nature leren te activeren. Door nieuwe kennis actief te verwerken, oefenen leerlingen een hoger denkniveau en ontwikkelen ze hun werkgeheugen. Dit stimuleert hun hersenontwikkeling en biedt hen de mogelijkheid hun kennis toe te passen in praktijksituaties. Nog belangrijker is hierbij dat actief leren vaardigheden als teamwerk, samenwerking en creativiteit bevordert.

Op de volgende pagina's gaan we in op de wetenschap en onderzoeken achter actief leren. Verder geven we aanbevelingen en praktische tips om u te helpen actief leergedrag te bevorderen en leerlingen centraal te stellen in de klas.

Actief leren is gebaseerd op constructivisme, een leertheorie die ervan uitgaat dat we leren door verbanden te leggen en inzichten te ontwikkelen. Een klaslokaal waar actief leren wordt toegepast, is dus een ruimte waar leerlingen stoeien met concepten, verbanden leggen tussen feiten, de implicaties van nieuwe kennis proberen te overzien en samenwerken. Hierdoor worden ze actief betrokken bij hun eigen opleiding en kunnen ze hun vaardigheden toepassen in authentieke scenario's. Bij actief leren staat de leerling altijd centraal.  

Leerlingen kunnen zich hierbij fysiek door het klaslokaal bewegen om praktische activiteiten uit te voeren, maar kunnen ook op hun eigen plek zitten waar ze zich verdiepen in een denkactiviteit.

De afgelopen 30 jaar heeft actief leren zich sterk ontwikkeld. Er is ook uitgebreid onderzoek naar gedaan en de resultaten zijn erg positief.

We kunnen gerust stellen dat actief leren werkt. Het werkt in klaslokalen. Het werkt in practica. Het werkt online en volledig op afstand. Het werkt kortom in elke situatie. En het werkt bovendien voor alle leeftijden, niveaus en vakken.

Bij sommige onderzoeken werd gekeken naar de manier waarop we in het algemeen leren.

Onderzoekers hebben gekeken naar de manier waarop actief leren werkt in specifieke situaties. Hierdoor weten we dat de toevoeging van actieve leerelementen aan directe instructies spectaculaire resultaten oplevert. Uit onderzoek van Hattie en Marzano bleek dat actief leren een effectgrootte van 0,81 heeft ten opzichte van passieve leeractiviteiten.

Uit vele andere onderzoeken kwamen vergelijkbare resultaten naar voren. De onderzoekers hanteerden daarbij verschillende methoden en richtten zich op verschillende gebieden, maar bevestigden allemaal één ding: actief leren werkt. Wanneer leerlingen betekenissen moeten achterhalen op basis van nieuwe en bestaande kennis, stimuleren ze daarmee hun denkvaardigheid op een hoger niveau volgens de taxonomie van Bloom. Voor deze verbanden moeten hun hersenen nieuwe neurale paden ontwikkelen. Zodoende wordt nieuwe kennis onderdeel van het werkgeheugen, waar leerlingen in nieuwe situaties dan weer gebruik van kunnen maken.

In nieuwe onderzoeken wordt ook bekeken hoe de voordelen van actief leren verdeeld zijn onder leerlingen. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat leerlingen die behoren tot een gemarginaliseerde minderheid meer baat hebben bij actief leren dan hun witte, mannelijke tegenhangers. Wetenschappelijk schrijfster Annie Murphy Paul geeft een uitstekend overzicht hiervan in de New York Times. Volgens haar zijn veel van deze voordelen te herleiden tot de problemen die veel leerlingen hebben met de lange lezingen die de basis vormen van passief onderwijs.

Aan Georgia State University heeft het gebruik van actieve leerpraktijken, vooral onder de meest kwetsbare studenten, geleid tot een 22% hoger slagingspercentage.

Wilt u actief leren toepassen in een omgeving met blended learning? Bekijk dan onze pagina over blended learning.

Actief leren biedt allerlei voordelen voor leerlingen, bijvoorbeeld:

• Ze onthouden opgedane kennis beter
• Lesstof kan makkelijker worden overgedragen
• Hun kritisch denkvermogen wordt gestimuleerd
• Ze krijgen vaker directe feedback
• Het is goed voor hun zelfvertrouwen
• Het is goed voor hun autonomie 

Voordat we ingaan op specifieke klassikale oefeningen, willen we graag enkele uitgangspunten van actief leren bespreken.

Volgens Cambridge Assessment, een afdeling van de universiteit van Cambridge, "hoeft actief leren geen volledige verandering van de klassikale werkwijze te betekenen". In plaats daarvan kunnen ook kleine veranderingen al een grote impact hebben. De afdeling heeft een checklist voor actief leren opgesteld, met tips zoals:

• Stel open vragen om leerlingen te stimuleren zelf ideeën te ontwikkelen
• Wacht even voordat u leerlingen laat reageren, zodat ze kunnen nadenken over hun antwoord
• Leg het verband uit tussen een taak en de lesstof

Leraren moeten ook veel aandacht besteden aan de klassikale community. Een klaslokaal waar actief wordt geleerd moet ruimte bieden voor nader onderzoek. Daarnaast moet het tevens een veilige plek zijn waar fouten zijn toegestaan en zelfs worden aangemoedigd. In een ondersteunende community leren leerlingen andere standpunten te begrijpen, conflictoplossende vaardigheden te ontwikkelen, relaties op te bouwen en de sterke punten van anderen te waarderen.

De voordelen van actief leren kunnen met allerlei technieken worden bereikt, van eenvoudige individuele activiteiten op de eigen werkplek tot meer gestructureerde en geplande ervaringsgerichte activiteiten.  

De rol van technologie

Actief leren kan technologisch worden ondersteund, vooral als leerlingen op afstand of asynchroon lessen volgen. Zorg hierbij dat de gekozen technologie het volgende mogelijk maakt:

• Inbreng in de manier waarop content wordt gebruikt, met keuze uit meerdere opties
• Delen van ideeën en antwoorden van leerlingen
• Mogelijkheden om samen te werken en kleine groepjes te vormen
• Visuele ordening van ideeën
• Virtuele bewerking van content

Vanuit het perspectief van de leraar moet technologie het makkelijker maken om feedback te geven en inzicht te krijgen in het leerproces van leerlingen. De technologie moet verbinding stimuleren, een centrale plek bieden waar leerlingen alle bronnen vinden die ze nodig hebben, en kaders scheppen om ideeën te ordenen en het leerproces te visualiseren. 

De technologie kan ook worden gebruikt om leraren efficiënter te laten werken, met kant-en-klare bronnen, vooraf ontwikkelde manipuleerbare objecten en een centrale beoordeling van het werk van leerlingen.